Buradan İndirebilirsiniz:   

Folklor ve halk edebiyatı malzemesi kollektif çalışmalarla toplanır. Memleketin sosyal bünyesindeki süratli değişmeler göz önünde tutularak, bazı çeşit folklor mahsullerini, bunların karakteristik örneklerini, kaybolup gitmeden toplamak gerektiği içindir ki, sıkı ve sistemli bir derleme çalışması sonunda, az bir zaman içinde derhal basılmasına imkân bulunamıyacak kadar çok malzeme elde edilir. Zaten bu çeşit malzemenin toplandıkça bastırılması başka yönlerden de imkânsız, hattâ mahzurludur: Bunlar üzerinde karşılaştırma ve incelemelere, ancak bol malzeme bir araya geldikten sonra başlanabilecektir. İşte bunun içindir ki, tıpkı arkeoloji veya entnografya malzemesi için müzeler meydana getirildiği gibi, folklor malzemesi için de arşivler yapmak gerektir.

Bu gerekliği göz önünde tutarak biz de Fakültemizde bir folklor ve halk edebiyatı arşivi meydana getiriyoruz. Memleketimizde folklor çalışmasının epiyce eski bir mazisi vardır. Fakat malzeme arşivi meydana getirmek yeni bir teşebbüstür. Bizim arşivimiz, garp memleketlerindeki büyük arşivlerin (1) yanında, henüz yeni doğmuş bir çocuk sayılır; ve şimdilik, büyük bir arşivin çekirdeği olmaktan fazla bir iddiada bulunmuyoruz. Bununla beraber, arşivimizin, folklor çalışmaları bakımından önemli kültür merkezlerinde kurulmasını dilediğimiz başka arşivlere örnek olabileceğini düşünerek şimdiden onun, hiç olmazsa plânını ve kısa bir zamanda vasıtasızlıklarla ilk tecrübelerin bocalamaları içinde burada toplanan malzemenin fihristini vermeği faydalı bulduk.

Fakültemizdeki Folklor ve Halk edebiyatı arşivi yukarıda dokunup geçtiğimiz düşüncelerle kuruldu. Malzemenin bir kısmını, benim Fakültedeki çalışmalarıma başlamadan önce derlediğim şeylerle. Fakülte adına yaptığım iki araştırma gezisinde ve yine Fakültedeki çalışma yıllarında başka fırsat ve vesilelerle topladığım mahsuller teşkil eder (2). Bir kısmı, Fakültede halk edebiyatı dersleri gören talebenin derleme vazifeleridir. Bir kısmı da, çalışmalarımızla ilgilenen arkadaşların armağanlarıdır. Bunların dışında, arşiv için satın alınmış malzeme de vardır.

Bu son şekilde, yani Fakültece arşiv için satın alınan malzemenin basılması hakkı tamamiyle Fakülteye ve arşive aittir. Ellerindeki folklor ve halk edebiyatı malzemesini kendi vasıtalarile bastırıp çıkarma fırsatı çıkıncaya kadar onu arşivimize bağışhyacak kimseler ise, bu malzemeyi istedikleri zaman bastırma hakkına sahip kalacaklardır. Biz folklor malzemesi üzerindeki ilmî tetkiklerin ve yayınların, ancak bu çeşit malzeme bol miktarda toplandıktan sonra yapılabileceğine inandığımız için, böyle arşivlerin meydana gelmesini istiyoruz. Böylece, tıpkı kütüphanelerde yazma kitaplardan faydalanıldığı gibi, her hangi bir folklor konusu üzerinde çalışma yapan kimse, bu arşivlerde aradığı malzemeyi, sıralanmış ve gereken bilgilerle notlanmış olarak bulabilecektir.

Bir arşivin bu söylediğimiz vasıfları kazanması için bir veya bir kaç kişinin emeği kâfi değildir. Diliyelim ki, Müzeler ve Antikiteler Müdürü sayın Hâmit Z. Koşay, öğretmen Mehmet Buyansal ve Özcan San gibi, arşivimize sevgi ve ilgi gösterenler çoğalsın, hemen bastırma imkânlarını bulamadıkları folklor ve halk edebiyatı malzemelerini arşivimize bağışlasınlar!

Arşivimizin malzemesi yalnız sözlü kaynaklardan toplanmış değildir. Yazma mecmua ve cönkler de bizim kaynaklarımız arasında yer alır. Bu türlü mecmua ve cönkleri arşive armağan edecekler de bulunursa sevineceğiz. Cönkler, bir arşivin plânına göre taranıp fişlenmedikçe bunların içindeki malzemeden faydalanılamıyacağını, halk edebiyatı - hususile halk şairleri - konuları üzerinde çalışanlar iyi bilirler. Halk şairlerine ait basılan metinlerin birbirini tutmaması, çoğunda bir çok yerlerin anlaşılamaması, bunların, bol varyantlarının karşılaştırması yapılmadan basılmasından ileri geliyor. Gerek sözlü, gerek yazılı kaynaklardan elde edilen metinlerin karşılaştırılıp en doğru metnin (tabiî yalnız ferdî sanat mahsulü olan halk şairleri metinlerini kasdediyorum) meydana çıkarılması için ise, muhakkak bir arşiv çalışmasına ihtiyaç vardır, işte bunun içindir ki bugünkü vasıtalarımızın ve imkânlarımızın yettiği kadar, bir yandan da Arşivde, yazma mecmua ve cönklerden taranmış metinleri toplayıp sıralıyoruz. Ellerinde halk şairleri tetkikleri bakımından değerli mecmua ve cönkler bulunan kimseler, kitapçı sayın Raif Yelkenci'nin yaptığı gibi (3), kendileri bunların içindeki metinleri neşretmek imkânlarını buluncaya kadar, temize çekilip tasnif edilmek üzere arşivimize - muvakkat bir zaman için - verirlerse onların bu yardımlarını da sevinçle karşıhyacağız. Her metin arşivde, onu veren kimsenin adına yazılı olacak ve yukarda, sözlü kaynaklardan toplanmış malzeme için söylediğimiz gibi. Arşiv tarafından satın alınmadıkça, her zaman, sahibi tarafından neşredilme hakkını muhafaza edecektir.

Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesindeki Halk Edebiyatı ve Folklor Arşivi bir gün yüz binlerce sahife ve sayıda malzemenin toplandığı bir yer, garp bilginlerinin, milletler arası Folklor çalışmaları için boşluğunu görüp eseflendikleri zengin türk folklor hâzinelerinin bir yatağı olabilir, ve olmalıdır; onun arkasından da memleketin her yanında, yer yer, aynı amaçları gözeten birçok arşivler kurulmalıdır. Ancak bu türlü çalışmalarla memleketimizin folklorunu hem ilmimiz hem de sanatımız için değerli bir kaynak haline koyabiliriz.

Arşivimizde toplanan malzeme dört bölüme ayrılmıştır. Birinci bölümde adları belli, küçük ve büyük bölgelerin toplu folklor ve halk edebiyatı mahsulleriyle, folklor tetkiklerine zemin olabilecek şekilde, o bölgelerin sosyal yapısının tasvirini yapan bilgileri tophyan monografiler bulunmaktadır, ikinci bölüm halk şairleri bölümüdür. Burada halk şairlerine dair biyografi ve menkabe bilgileri, yarı menkabevî ve yarı mevsuk mahiyette sözlü rivayetler, bir de halk şairleri metinleri toplanmıştır. Üçüncü bölüm halk edebiyatı mahsullerini içine alır. Dördüncü bölümde de folklorun bu son bölüme girmiyen bütün mahsullerini buluruz: Görenek ve gelenekler, inanışlar, merasimler v. s...(4).

Arşivde, şimdiye kadar bu bölümlere göre toplanmış çeşitli malzemenin fihristini - yalnız baş bölümleri göstermek suretile- aşağıya koyuyoruz. Burada malzemenin cinsinden başka - bazıları için sahifece, bazıları için sayıca, bazıları için de hem sayı, hem de sahifece - miktarile, kimler tarafından arşive verildiğini gösterdik.

KT. (Köy ve kasaba tetkikleri)

HŞ (=Halk şairleri)

HŞ (=Halk şairleri) I a, b, c (= Halk şairlerine dair biyografya bilgileri, menkabeler ve sözlü rivayetler).

Hş. II (=Halk Şairleri metinleri)

FA. (= Halk edebiyatı)

FA 3. (= Halk hikâyeleri)

FA 4 (— Halk masalları)

FA 6 (— Halk tiplerine dair fıkralar)

FA 7 (— Başka çeşitten fıkralar)

FA 89 (— Halk türküleri ve maniler)

Fa. 70, TI, 12 (—Ata sözleri, temsil ve tabirler)

FA.713 ( — Bilmeceler)

FA 14, 15 (-— Çocuk tekerleme ve oyun türküleri)

FA 18( Edebi şekil almamış menkabeler ve efsaneler)

FA 19; a, b (= temsili ayunlar ve köy oyunları)

FB (= Âdet ve merasimler )

FB (Takvimi merasimler)

FB 4 b (= Doğum ve Ad koyma adetleri)

FB 4 e (= Düğün adetleri)

FC (= İnanışlar)

FC (= Tabiat hadiselerine dair)

FC 3 (= İnsan vücudile ilgili)

FC 6 (= Evliyalara dair inanışlar)

FD (= Halk örf ve teamülleri)

FD 2 (= Hukuk teamülleri)

FD 3 (= İktisadi faaliyetlerle ilgili olanlar)

FD 4 (= Dini temüller)

FE (= Halk ilimleri)

FE 4 (= Büyü, Sihir)

FE 6 (= Halk hekimliği)

Yukarıdaki fihristi incelersek şu sonuçları elde ederiz:

1 - Arşive şimdiye kanar 24 kişi çeşitli folklor ve halk edebiyatı malzemesi vermiştir. Bunların adlarını alfabe sırasile aşağıya koyuyoruz:

İhsan Altay, Alâettin Atasoy, Aliye Barutçu, İlhan Başgöz, Mediha Berkes, Ferit Birtek, Fehmi Bora, Pertev Boratav, Mehmet Buyansal, İbrahim Cengiz, Fahrettin Çelik, Kemal Çığ, Celâlettin Emrem, Halil Vedat Fıratlı, Hâmit Z. Koşay, Memduha Oral, Süruri Özbay, Ali İzzet Özkan, Cahit Öztelli, Özcan San, Mehmet Tuğrul, Ali Rıza Yalgın, Kemal Yener, Hüsnü Yüksel.

2 - Arşivde toplanan malzemenin sayısı şudur :

Demek ki arşivde bugün sahife ile gösterilebilecek malzemeden 4146 sahifelik, adetle gösterilebilecek malzemeden de 4396 tane toplanmıştır; türküler şiirler, bilmeceler ve ata sözleri gibi sahife olarak sayılamıyan mahsuller sahife tutarı gösterilen malzemenin, adet olarak gösterilemeyip yalnız sahife tutarı sayılan monografik köy tetkikleri, âdet ve merasimler, inanışlar... gibi malzeme de adet tutarı gösterilen malzemenin dışında kalmış bulunuyor. Yalnız halk hikâyeleriyle halk masallarının hem adetleri, hem de sahife tutarları gösterilmiştir.

(1) Bunlardan bazılarının kuruluşları, çalışmaları ve topladıkları malzeme sayısı hakkında bk.: Pertev Boratav.-Halk edebiyatı dersleri, I. Ankara 1942 (Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi yayınlarından), s. 6-11.

(2) Bu araştırma gezilerinden birincisi 1939 yazında Sivas - Erzincan - Erzurum - Hasankale - Bayburt - Trabzon - Samsun - Amasya bölgelerinde, İkincisi de 1940 yazında Mudurnu ve köylerinde yapılmıştır. Arşivde halk hikâyelerine ait ve büyük bir yekûn tutan metinleri 1940 - 1941 arasında Karsta askerliğimi yaparken topladım.

(3) B. Raif Yelkenci bize, istediğimiz zaman kendisine iade edilmek üzere 14 tane mecmua ve cönk vermek lütfünde bulunmuştur.

(4) Folklor arşivlerinin lüzumu ve mahiyeti hakkında bakınız: Pertev Boratav, Folklor ve Edebiyat ( İstanbul 1939 ) s. 200-211; aynı muharrir. Halk edebiyatı dersleri I, s. 47-53; bu son aserde ve gösterdigfimiz sahifelerde bizim arşivimizin tam bir tasnif plânını bulacaksınız. Halk arşivleri metin ve biyografilerinin folklor çalışmalariyle ilgisi hakkında: Halk edebiyatı dersleri, I, s. 33-34, 81-83.

(5) Burada toplanan malzeme, bu bölgenin yalnız 1) çiftçilik âletleri, 2) avcılık; 3) ev zenaatları, 4) ev eşyası, mutbak malzemesi, aydınlatma ve ısıtma vasıtaları, 5) çocuk oyunları, 6) lohusalık konularına aittir.

(6) Bu şiirler eski, yeni 130 halk şairine aittir.

(7) Arşivde 70 hikâye varyantı veya parças vardır; bir hikâyenin, bazan, birkaç varyantı bulunduğuna göre, herbiri ayrı bir ad taşıyan hikâyelerin sayısı 42 dir.